Kashmirshivaïsme



In de Kashmirtraditie wordt gesteld dat Shiva (= God = het hogere Zelf) absoluut vrij en autonoom (svatantra) is. Om deze absolute vrijheid te kunnen uiten, manifesteert Shiva zich als energie (shakti) die in haar hoogste vorm wel svatantryashakti (energie om de goddelijke vrijheid tot uitdrukking te brengen) wordt genoemd. In het scheppingsproces ontstaan uit svatantryashakti oneindig veel andere energieën.



Zes van deze energieën (de illusie verwekkende maya-energie en de vijf beperkende kancuka-energieën) zorgen ervoor dat Shiva zijn goddelijke aard "vergeet", ogenschijnlijk wordt opgesplitst in "bewustzijns atomen" (anu's) en energetisch wordt beperkt. Door dit "spel" verschijnt Shiva in zijn schepping als een schijnbaar oneindig aantal levende wezens. Als tegenpool van deze verhullende energieën ontstaat uit svatantryashakti de z.g. genade-energie (anugrahashakti) die de levende wezens tot een steeds hoger niveau van zelfbewustzijn brengt, wat op aarde uiteindelijk het verschijnsel mens heeft voortgebracht. Ook de mens is, onder invloed van anugrahashakti, nog steeds in ontwikkeling en voorbestemd om uiteindelijk tot zelfrealisatie te komen. Bij Zelf-realisatie ontdekt de mens (jiva), dat dat wat hij als zijn persoonlijkheid ziet slechts een expressie vormt van dat wat hij wezenlijk is (Shiva). Bij Zelf-realisatie verdwijnt de ervaring een afgescheiden individu te zijn, stopt de vereenzelviging met lichaam en geest (voelen en denken) en wordt de hoogste vervulling bereikt. Bij Zelf-realisatie is er niemand die het Zelf realiseert, maar verdwijnt de illusie dat er zo'n "iemand" zou bestaan. De genade-energie laat op een bepaald punt van zijn ontwikkeling in een mens spirituele tendenzen ontstaan en het hangt van de wijze waarop de genade-energie in een mens werkzaam is af hoe zijn spirituele pad er uit zal zien en welke benadering voor hem/haar in een bepaalde periode het geschiktst is.



De filosofisch-spirituele visie van de Kashmirtraditie is ook bekend onder de naam "Trika", vanwege de vele triaden die er worden onderscheiden. Zo wordt gesteld dat de goddelijke energie in de schepping op drie niveaux werkzaam is. Een belangrijke triade wordt gevormd door de drie energieën icchashakti, jnanashakti en kriyashakti die tesamen wel worden aangeduid als het hart (hridaya) van Shiva. Deze drie energieën spelen een rol bij de eerste drie fasen van de schepping en worden wel gesymboliseerd door een gelijkzijdige driehoek waarvan één punt recht naar beneden wijst (trikona) en ook wel door de drietand (trishula). Deze zelfde drie energieën zijn ook, in beperkte vorm, werkzaam in de mens: icchashakti als willen-verlangen in het causale lichaam, jnanashakti als kennis-energie in het astrale lichaam en kriyashakti als actie-energie in het fysieke lichaam.. De Shivasutra's van Vasugupta beschrijven drie verschillende niveaux van spirituele geschiktheid die een mens kan bezitten. Bij ieder van deze drie niveaux hoort een spirituele weg, die wel de weg van het individu (anavopaya), de weg van de energie (shaktopaya) en de weg van Shiva (shambavopaya ) worden genoemd. Bij de weg van het individu ligt het accent op de actie-energie (kriyashakti). Bij de weg van de energie ligt het accent op de kennis-energie (jnanashakti). Bij de weg van Shiva ligt het accent op de energie van willen-verlangen (icchashakti). Overigens zijn deze wegen niet scherp van elkaar gescheiden en lopen ze min of meer in elkaar over. Naast genoemde drie spirituele wegen wordt ook nog een directe weg (an-upaya = niet-weg) onderscheiden.



De Vijnanabhairavatantra beschrijft het spirituele perspectief zonder overbodige franje en geeft een opsomming van het gehele spectrum aan benaderingen en technieken dat er voor een mens bestaat. De verschillende wegen om tot zelfrealisatie te komen zijn het meest volledig beschreven in de Tantraloka van Abhinavagupta. Dit boek is evenwel zeer moeilijk en ontoegankelijk en bovendien bestaat de onlangs verschenen franse vertaling (zie de literatuuropgave) slechts uit de eerste vijf hoofdstukken. In de boeken van Jean Klein worden evenwel verschillende essentiële elementen aangegeven, evenals in "Yoga volgens de Kashmirmethode" van Koos Zondervan, in "YOGA, Corps de Vibration, Corps de Silence" van Eric Baret, in "Tantra Yoga, le tantra de la connaissance suprême" van Daniel Odier en in verschillende boeken van Osho.